Ankara' dan İzmir' e seyahat esnasında Amorium Antik Kenti' nden sonra sürekli yakınından geçip de görmediğim Sardes Antik Kenti' ni gezme fırsatını da yakaladım.
Manisa İli Salihli İlçesi' nin Sart Beldesi' nde bulunan Sardes Lidya Krallığının da başkentiymiş. İlk madeni para bu kentte kullanılmış.
Giriş Ücreti kişi başı 25 TL, ben Müzekart ile giriş yaptım. Kapıdaki görevliler oldukça sıcakkanlı. Salihli Belediyesi' nin hazırlamış olduğu kitapçığı verdiler ve kenti gezerken bunun da faydası oldu.
Antik kentle ilgili aşağıda fotoğraflarını da göreceğiniz üzere büyük bir sinagog içeriyor olması ve Yahudiliğin burada yaşanmış olmasıydı. Bir antik kentte sinagog göreceğimi hiç düşünmemiştim. Kazıyı yapanların yabancı arkeologlar olması nedeni ile bu hususa ister istemez çekinceli bakıyorum.
TARİHÇE
(Girişteki ziyaretçi bilgilendirme panosuna göre alıntı)
Sardes (Yunancada Sardeis, Lidyacada Sfard, Farsçada Sparda) burada bulunan, yaklaşık 3000 yıllık yerleşimin adıdır. En eski yerleşim tabakalarının Geç Bronz Dönemi (M.Ö. 1400) olarak tarihlendirilmesine rağmen, Sardes M.Ö. 7. yüzyıldan M.S. 7. yüzyıla kadar Anadolu' nun en önemli şehirlerinden birisi olmuştur. Burası, EGe' den Orta Anadolu' ya giden tabi yol, verimli Gediz (Hermus) Ovası, dağlardaki yüksek yaylalarıve ormanları, etraftaki çaylardan gelen içme suları ve ele geçirilemez kalesi (Akropol) olan ayrıcalıklı bir şehirdir. Paktolos (Sart) çayından elde ettikleri doğal alüvyon altını sayesinde kavuştukları büyük servet, burada eskiden beri yaşamakta olan Lidyalılar' ı Anadolu' nun en zengin ve güçlü halkı haline getirmiştir. M.Ö. 7. ve 6. yüzyıllarda Lidyalılar Gyges, Alyattes ve Kroisos gibi dinamik krallar sayesinde Batı Anadolu' da, Kızılırmak' a kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. Sardes' in 7 km. kuzeyinde bulunan ve Ankara-İzmir karayolundan da görülebilen kraliyet Tümülüsleri (Bintepeler) Lidyalılar' ın servet ve gücünün simgesidir.
M.Ö. 547' de Anadolu' nun Persler tarafından fethedilmesiyle Sardes, Perslerin önemli bir idari merkezi haline dönüşerek, Satraplara (Valilere) ev sahipliği yapmıştır. Büyük İskender' in M.Ö. 334' de işgalinden sonra Artemis Tapınağı, tiyatrosu ve diğer kamu yapılarıyla şehir Helenleşmiştir. Roma Dönemi' nde (M.S. 1.-4. yüzyıllar) hayatı kolaylaştıran hamamlar, stadyum ve benzeri yapılarla donatılarak Sardes bir Greko-Romen metropol hüviyetine bürünmüştür. Şehrin son parlak safhası, M.S. 4. ve 7 yüzyıl arasındaki Geç ROma Dönemi' dir ve döneme ait önemli kalıntılar günümüzde de mevcuttur. Daha sonraları buradaki yerleşim ölçü ve nüfus olarak küçülerek, 18. ve 19. yüzyıllarda birkaç haneden oluşan ufak bir köy haline dönüşmüştür. Modern Sardes, Kurtuluş Savaşı' ndan sonra yeniden gelişmeye başlamıştır.
Kazılar, 1910-1914 yıllarında ve 1922' de Amerikan Sart Kazı Cemiyeti!!! adına Princeton Üniversitesi' nden Profesör Howard Crosby Butler tarafından yapılmıştır. Harvard Üniversitesi' nden Profesör Gerorge M.A. Hanfmann' ın 1958' de kurduğu Sart Amerikan Hafriyat Heyeti!!!! kazı çalışmalarına halen devam etmektedir (Bu yabancılar çarçur etmedi mi eserlerimizi çalarak, bence bunların tümü hırsız).
Kentin en dikkat çekici yapısı restore edilen ve işlemeli görkemli sütunları bulunan hamamın ön avlusu. Bu binanın önünde konserler veriliyormuş. Görsel ve mimari açıdan muhteşem görünen bu bina Roma Döneminde M.S. 211-212 yıllarında inşa edilmiş.
 |
| Sardes Yerleşim Planı |
Gezi yolunun heme başında tuvaletler bulunuyor.
 |
| Tuvaletler Bilgilendirme Levhası |
 |
| Tuvaletler |
 |
| Hamam Binası Arka Tarafı |
 |
| Hamam-Gymnasium Mermer Avlu Sütunları |
 |
| Hamam-Gymnasium Mermer Avlu Panoramik Görünüm |
 |
| Avlu Karşısında Yer Alan Sütunlar. |
 |
| Binanın Yan Tarafı - 1 |
 |
| Binanın Yan Tarafı - 2 |
 |
| Hamama Ait Binalar |
 |
| Hamam Komplexi İçinde Yazıt (Bilgi Yoktu) |
 |
| Hamama Ait Bölüm |
Binaların iç duvarları harç kullanılarak ince mermer levhalarla kaplıymış.
 |
| Hamam Binası İç Duvar Kaplamaları |
 |
| Hamam Önündeki Geniş Alan |
 |
| Hamam |
 |
| Hamam İçi Ben :)) |
 |
| Hamam Sütun ve Sütun Başı Süslemeleri |
 |
| Hamam Sağ Yan Duvar |
 |
| Önde Sinagog, Arkada Hamam |
 |
| Hamama Karşıdan Bakış - 1 |
 |
| Hamam Binasına Ait Kısımlar |
 |
| Hamam İçerisinde Bir Yazıt (Bilgi Yoktu) |
 |
| Hamama Ait Kısımlar |
 |
| Yığma Duvardaki İşlemeli Taşlar |
 |
| Roma Caddesi Bilgilendirme Levhası |
 |
| Roma Caddesi |
Caddenin iki yanında esnaf yerleşmiş, çeşitli dükkanlar mevcutmuş. Oldukça ufak görünüyorlar.
 |
| Boya Dükkanı Bilgilendirme Levhası |
 |
| Boya Dükkanı Genel Görünüm |
 |
| Boya Haznesi |
 |
| Diğer Bir Dükkanın İçi |
 |
| Caddenin Solunda Kalan Dükkanlar |
 |
| Lokantalar Bilgilendirme Levhası |
 |
| Lokanta İçi Görünümü |
 |
| Havranın Yaşlılarından Yakub' un Dükkanı |
 |
| Havra Ana Su Kanalı ve Sağında Sabbatos' un Dükkanı |
 |
| Nalburiye Dükkanı |
 |
| Yazıhane |
 |
| Yakub' un Boya Dükkanı Bilgilendirme Levhası |
 |
| Yakub' un Boya Dükkanı |
 |
| Mesken Bilgilendirme Levhası |
 |
| Mesken İçi Görünümü |
 |
| Helenistik Döneme Ait Basamaklar |
 |
| Roma Caddesine Tersten Bakış |
Kentte bulunan sinagog bilgilendirme tabelasına göre Geç Roma Dönemi' nde M.S. 4-5 yüzyılda yapılmış. Dönemin en büyük havrasıymış. Ön avluda vazo şeklinde ortada çeşme var ve etrafındaki zemin mozaikler ile bezenmiş. Ana avlusu da aynı şekilde oldukça güzel mozaiklerle döşenmiş. Aynı şekilde duvarlarda da süslemeler mevcutmuş. Görsel olması amacı ile birkaç tane örnek yapılmış.
 |
| Sinagog/ Havra Bilgilendirme Levhası - 1 |
 |
| Sinagog/ Havra Girişi |
 |
| Sinagog/ Havra Girişi Zemin Mozaikleri - 1 |
 |
| Sinagog/ Havra Girişi Zemin Mozaikleri - 2 |
 |
| Sinagog/ Havra Girişi Zemin Mozaikleri - 3 |
 |
| Sinagog/ Havra Bilgilendirme Levhası -2 |
 |
| Sinagog/ Havra Giriş Avlusu |
 |
| Sinagog/ Havra Giriş Avlusu Zemin Mozaikleri - 1 |
 |
| Sinagog/ Havra Giriş Avlusu Zemin Mozaikleri - 2 |
 |
| Sinagog/ Havra Avlusu Zemin Mozaikleri - 1 |
 |
| Sinagog/Havra Ana Avlusu - 1 |
Ana avluda bulunan aşağıdaki özel yere sanırım Tevrat konulmaktaymış.
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avludaki Özel Kısım |
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avlu - 1 |
 |
| Sinagog/Havra Ana Avlu Bilgilendirme Levhası |
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avlu - 2 |
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avlu - 3 |
 |
| Sinagog Ana Salondan Bakış |
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avlu - 4 |
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avlu - 5 |
 |
| Sinagog/ Havra Ana Avlu - 6 |
Hamam ve havraya göre sol karşıda kalan aşağıdaki resimde görülen konumda kazı çalışmaları devam ediyordu.
 |
| Kazı Alanı - 1 |
 |
| Kazı Alanı - 2 |
 |
| Kazı Alanı - 3 |
 |
| Kazı Alanı - 4 |
 |
| Kazı Alanı - 5 |
 |
| Giriş Kısmında Bulunan Lahitler |
Müze bölümü duvarlarının dışında hemen yolun karşısında bir bina kalıntısı daha var ve anladığım kadarıyla burada kazı çalışmaları yapılıyor. Buraya HoB yani Bronzlar Evi Sektörü adı verilmiş.
 |
| HoBSektörü Bina İçi - 1 |
 |
| HoBSektörü Bina İçi - 1 |
 |
| HoBSektörü Bina İçi - 1 |
 |
| HoBSektörü Bina İçi - 1 |
 |
| HoBSektörü Bina İçi - 1 |
HoB Sektörü hemen yanındaki incir ağacının altında kentin yapılarına ait taşlar bulunuyor. Tabi bunların burada bulunması ne derece doğru bilmiyorum.
 |
| Zeytinlikteki İncir Ağacı :) |
 |
| Zeytinlik |
30.01.2018 tarihinden fotoğraflar
 |
| Kazı Alanı-1 |
 |
| Kazı Alanı-2 |
 |
| Sol Tarafta Eski Ana Cadde Kalıntıları |
 |
| Duvara Gömülü Yerden Yüksek Lahit Mezar |
 |
| Umumi Tuvaletler |
 |
| Yeni Kazı Alanı-1 |
 |
| Yeni Kazı Alanı-2 |
